میراث آریا: آیین سنتی «شیر و کتل» بهعنوان یکی از کهنترین جلوههای عزاداری عاشورایی در جنوب کشور، هر ساله در روز دهم محرم در شهرستان میناب استان هرمزگان برگزار میشود، آیینی بیکلام، اما پرمفهوم، که با بهرهگیری از نمادهای تاریخی، عناصر بصری و نمایش میدانی، روایتگر بخشی از مصائب واقعه کربلاست.
این آیین برخلاف تعزیههای رایج، فاقد متنخوانی یا شبیهخوانی است و بر پایه حرکات آیینی، عناصر نمادین و مشارکت جمعی شکل میگیرد. بر اساس نقلهای محلی و شواهد تاریخی، پیشینه اجرای «شیر و کتل» در میناب به قرون اولیه شکلگیری آیینهای عزاداری شیعه، و بهویژه دوران آل بویه بازمیگردد.
«کتل»؛ نماد اصلی و محور حرکت آیینی
مهمترین نماد در این آیین، «کتل» است؛ سازهای چوبی یا فلزی با ارتفاعی تا شش متر، که با پارچههایی به رنگهای سبز، قرمز و مشکی تزئین میشود. این سازه، توسط گروهی از اهالی محلهها بر دوش حمل میشود و بهعنوان نماد عزای عمومی، پیشاپیش کاروان حرکت میکند. رنگهای بهکاررفته در تزیین کتل نیز واجد مفاهیم نمادین مشخصیاند؛ سبز، یادآور اهل بیت (ع)، مشکی، نماد حزن و سوگواری، و قرمز، نشانه شهادت و خون.
بازسازی نمادین واقعه عاشورا
آیین «شیر و کتل» در صبح روز عاشورا، از حسینیههای محله بینازنینی آغاز شده و تا حسینیه صاحبالزمان (عج) در کنار رودخانه میناب ادامه مییابد. مسیر حرکت این کاروان، صحنهای از بازسازی وقایع روز دهم محرم است. در این مسیر، کاروانی متشکل از شبیهسازان لشکر یزید، نماد شمر، گروه اسرا، ذوالجناح خونین، کودکان در کجاوهها، زنان سیاهپوش، تابوتهای تزیینشده و حجلههای عزا به نمایش درمیآید.
ذوالجناح ـ اسب بیسوار با زین آغشته به پارچه سرخ ـ بههمراه کبوترهای سفید، در پیشاپیش کاروان حرکت میکند. در برخی موارد، شیر نیز بهعنوان نمادی اسطورهای و برگرفته از باورهای عامه در کنار ذوالجناح به حرکت درمیآید. باور عمومی مردم میناب، شیر را نمادی از نگهبانی و حفاظت پیکر شهدا در صحرای کربلا میداند.
شخصیت شمر، با چهرهای سیاهشده و لباسهای خاص، به همراه نیزهداران و جنگپوشان، بخشی از جلوههای بصری این آیین را تشکیل میدهد. کودکان در کجاوهها، زنان با چادرهای مشکی، و عزادارانی با لباسهای عربی و نشانهای نمادین خون، در ساختار نمایشی کاروان حضور دارند.
مشارکت مردمی، عنصر بنیادین آیین
آیین شیر و کتل بهطور کامل بر پایه مشارکت مردمی و تقسیمکار سنتی در سطح محلات شکل میگیرد. هر خانواده، هیئت یا محله، وظیفهای معین در آمادهسازی نمادها و اجرای بخشهای مختلف مراسم دارد. تهیه ذوالجناح، تزئین کتلها، آمادهسازی شیر، پوشاندن لباسهای آیینی، اجرای چاوشخوانی، و هماهنگی حرکت کاروان از جمله مسئولیتهایی است که توسط گروههای مردمی اداره میشود.
این مراسم نهتنها در شهر میناب، بلکه در برخی روستاهای اطراف از جمله تیرور، توکهور، هشتبندی، بندزرک، بندر تیاب، نوبند، حاجیخادمی و شهمرادی نیز اجرا میشود. در بندرعباس نیز، نسخهای اقتباسی از این آیین از حسینیه سهزیارتان تا امامزاده شاهمحمدتقی (ع) برگزار میگردد.
اوج آیین؛ ظهر عاشورا
با نزدیک شدن به ظهر عاشورا، کاروان به پایان مسیر خود میرسد. نماز ظهر عاشورا، همزمان با پایان حرکت آیینی و در فضای عمومی محل تجمع عزاداران اقامه میشود. در این لحظه، فضای شهر به سکوتی سنگین و حالتی معنوی فرو میرود. آیین «شیر و کتل» در این نقطه، بدون نیاز به سخن، پیام عاشورا را در جان و دل حاضران ثبت میکند.
تجلی فرهنگ آیینی جنوب
شهرستان میناب، بهعنوان یکی از مراکز اصلی آیینهای بومی و مذهبی استان هرمزگان، با برگزاری آیین «شیر و کتل» در روز عاشورا، ظرفیت بالایی در حفظ، انتقال و احیای میراث فرهنگی ناملموس خود دارد. این آیین که تلفیقی از باورهای مذهبی، اسطورههای محلی و مشارکت سنتی است، نماد زندهای از فرهنگ عاشورایی مردم جنوب کشور محسوب میشود.
انتهای پیام/
نظر شما